BYTOM
Okres realizacji działań rewitalizacyjnych
W Bytomiu od wielu lat (lata 90. XX wieku) realizowane są projekty rewitalizacyjne, jednak zintensyfikowanie działań nastąpiło wraz z wejściem do Unii Europejskiej, co skutkowało uzyskaniem dużej ilości środków unijnych przeznaczonych na projekty rewitalizacyjne. Działania rewitalizacyjne w Bytomiu były prowadzone w oparciu o zapisy kolejnych programów rewitalizacji, m.in. Program Rewitalizacji Bytomia na lata 2007-2020 czy Program Rewitalizacji społeczno-ekonomicznej wybranych obszarów miejskich i terenów poprzemysłowych dla Gminy Bytom na lata 2004-2015. W latach 2004-2015 na obszarze miasta zrealizowano szereg projektów o charakterze rewitalizacyjnym, w tym m.in.: rewitalizację terenów po byłej KWK Rozbark – etap I, jak również rewitalizację zaniedbanych przestrzeni miejskich poprzez utworzenie Kolorowych Podwórek w Bytomiu. W sumie zrealizowano 13 przedsięwzięć rewitalizacyjnych o łącznej wartości 67,5 mln zł (z czego 63,8% stanowiły środki pozyskane
z budżetu Unii Europejskiej).
Charakterystyka problemów obszaru rewitalizacji
• Sfera społeczna
Do najpoważniejszych i najtrudniejszych do rozwiązania problemów obszaru rewitalizacji należy bezrobocie. Bezrobocie przekraczające średnią dla miasta występuje na obszarze rewitalizacji. Łącznie mieszka tu ponad 4000 osób bezrobotnych (wg danych z 2015 r.). Monitoring przeprowadzony w 2019 r. potwierdził tendencje problemowe w obszarze. Analizując zjawisko bezrobocia, należy zwrócić uwagę na niewielki i malejący odsetek osób aktywnych zawodowo zarówno w całym mieście, jak na obszarze rewitalizacji. Wskaźnik liczby osób bezrobotnych w stosunku do liczby osób w wieku produkcyjnym wynosi tu aż 14,4% (w Bytomiu 8,6%, w Polsce 6,5%, w województwie 5,2%). Szczególną koncentrację bezrobotnych obserwuje się na podobszarze Bobrek, gdzie ich udział w populacji osób w wieku produkcyjnym ponad dwukrotnie przekracza średnią dla miasta. Drugim problemem obszaru rewitalizacji jest ubóstwo. Problem najsilniej występuje na podobszarze Bobrek, gdzie wskaźniki od trzech do czterech razy przekraczają średnią dla miasta. Główną przyczyną ubóstwa i trudnej sytuacji rodzin na obszarze rewitalizowanym jest wysoki poziom bezrobocia, który zdecydowanie obniża jakość ich życia. Zwykle rodziny nim dotknięte muszą znacznie redukować swoje wydatki do niezbędnego minimum, popadając z czasem w zadłużenie czynszowe. Innym przejawem biedy i ubóstwa mieszkańców na obszarze rewitalizacji jest słaba dostępność mieszkań, szczególnie widoczne w Bobrku i w śródmiejskiej części obszaru rewitalizacji. Innym problemem społecznym jest przestępczość. Jedną z przyczyn jej występowania w Bytomiu są nasilające się negatywne zjawiska społeczne, takie jak bezrobocie, ubóstwo czy uzależnienia (alkoholizm, narkomania) wynikające przede wszystkim z niedostatku materialnego spowodowanego brakiem zatrudnienia. Istotne jest także zjawisko bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego. Konsekwencją powyższych negatywnych zjawisk społecznych, których koncentracja jest widoczna na podobszarach rewitalizacji (Bobrek, Śródmieście, Rozbark), jest znacząca skala potrzeb wsparcia rodzin w pełnionych przez nich funkcjach w formie asystentury rodzinnej, usług świadczonych w placówkach wsparcia dziennego i środowiskowych formach opieki czy też tzw. pracy podwórkowej. Osoby z niepełnosprawnością mieszkają w większości na obszarze rewitalizacji: w Bobrku jest ich w stosunku do liczby mieszkańców niemal trzykrotnie więcej niż przeciętnie w Bytomiu, w Śródmieściu 2,5 razy więcej. W Bytomiu, podobnie jak w całym kraju, występuje proces starzenia się społeczeństwa. Na podobszarach Śródmieście Północ i Śródmieście Zachód udział osób w wieku poprodukcyjnym w populacji przekracza średnią dla miasta. Zauważamy jednocześnie niską dynamikę przyrostu nowych przedsiębiorstw.
• Sfera przestrzenno-funkcjonalna
Aspekt przestrzenny jest atutem dużej części obszaru rewitalizacji z powodu unikalnej architektury i zachowanych założeń urbanistycznych. Jednak zły stan techniczny wielu obiektów i zaniedbana przestrzeń wspólna powodują, że aspekt negatywny przeważa w wielu miejscach obszaru rewitalizacji. Stan przestrzeni publicznych na obszarach rewitalizacji w Bytomiu uległ głębokiej degradacji. Specyfiką obszarów rewitalizacji jest nasycenie przestrzeni zabytkami oraz regres funkcji w kluczowych przestrzeniach publicznych. Problemem obszaru rewitalizacji jest zły stan techniczny i zaniedbana przestrzeń wspólna. Występują ubytki w pierzejach ulic, a jakość bezpośredniego otoczenia – przestrzeni półpublicznych i podwórek nie jest zadowalająca. Przestrzenie półpubliczne i podwórka są w znacznej mierze niezagospodarowane, pozbawione infrastruktury rekreacyjnej takiej jak place zabaw czy oświetlenia. Istnieje również problem z lokalizacją przepełnionych pojemników na odpady oraz nieuporządkowaną kwestią garaży.
• Sfera techniczna
Dane wskazują na znaczną koncentrację budynków komunalnych na obszarze rewitalizacji. Konsekwencje tak dużego udziału budynków komunalnych (należących do gminy i wspólnot mieszkaniowych) są wielorakie. Są to w dużej mierze budynki stare, niedoinwestowane, często niespełniające współczesnych standardów wyposażenia w media, co negatywnie wpływa na obszar rewitalizacji. Budynki należące do gminy w większości mają ponad sto lat. Wyposażone w WC jest tylko połowa mieszkań w budynkach gminy. Budynki komunalne nie posiadają instalacji centralnej ciepłej wody (jedynie 161 lokali na ponad 13 000 posiada ciepłą wodę). Aż 55% wszystkich budynków gminnych nie ma instalacji gazowej. Szczególnie widoczne to jest na podobszarze 8 (Bobrek), gdzie 100% budynków gminnych nie posiada instalacji gazowej i wykorzystuje do ogrzewania piece kaflowe zasilane węglem kamiennym. W złym lub bardzo złym stanie technicznym znajduje się co piąty budynek należący do gminy.
• Sfera środowiskowa
Eksploatacja górnicza wpłynęła w sposób dramatyczny na sytuację środowiskową miasta. Na powierzchni wystąpiły liczne skutki eksploatacji podziemnej w postaci obniżenia i deformacji terenu, występowania drgań gruntu wywołanych wstrząsami górniczymi, zaburzenia stosunków wodnych, które szkodliwie oddziałują na znajdujące się obiekty kubaturowe i liniowe. W obiektach drogowych pojawiły się uszkodzenia w postaci garbów, przełomów, zapadnięć, a w sieci wodno-kanalizacyjnej i gazowej rozerwania rur oraz wypadnięcia kielichów. Dodatkowo, zła sytuacja dotycząca wyposażenia lokali gminnych w budynkach komunalnych ma także odzwierciedlenie w nieefektywnych źródłach ogrzewania, które są jednym z głównych emiterów niskiej emisji. Pomimo dużego odsetka terenów zieleni, w tym także terenów o wysokiej wartości przyrodniczej, sytuacja ekologiczna miasta wymaga polepszenia. Przyroda miasta została zdegradowana w wyniku rozwoju osadnictwa, przemysłu i transportu. Na obszarze Bytomia główne źródła hałasu to komunikacja i przemysł. Powoduje to, że najbardziej niekorzystne warunki pod względem hałasu występują wzdłuż szlaków komunikacyjnych oraz przy zakładach przemysłowych, gdzie odnotowywane są przekroczenia dopuszczalnych wartości hałasu.
• Sfera gospodarcza
Baza ekonomiczna Bytomia uległa w ciągu ostatnich kilkunastu latach drastycznemu zredukowaniu, a w strukturze gospodarczej miasta nie ukształtowały się perspektywiczne sektory działalności, mogące stać się nowymi filarami konkurencyjności. Największym pracodawcą w sektorze przedsiębiorstw pozostaje ostatnia funkcjonująca w mieście kopalnia węgla kamiennego, tj. KWK Bobrek-Piekary Ruch Bobrek (około 2000 zatrudnionych). Utrata dotychczasowej bazy ekonomicznej i niewielkie zdolności do wykreowania nowych dynamicznych działalności gospodarczych wywołały w Bytomiu regres we wszystkich sferach, także gospodarczej. Miasto cechuje się relatywnie niskim poziomem atrakcyjności inwestycyjnej również dla zagranicznych inwestorów. Słabością jest mała liczba dużych i rozpoznawalnych podmiotów gospodarczych mających tu siedzibę. Szczególnie niekorzystnym zjawiskiem o charakterze ekonomicznym, jak i społecznym, jest niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców, mierzony liczbą osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w przeliczeniu na 100 osób w wieku produkcyjnym. Najmniejsza aktywność gospodarcza występuje na podobszarze Bobrek – wskaźnik jest tam dwukrotnie niższy niż przeciętnie w mieście. Natomiast na podobszarze Śródmieście liczba działalności jest zdecydowanie wyższa niż w pozostałych rejonach miasta – wskaźnik dwukrotnie przewyższa tam średnią. Niestety podstawy ekonomiczne małych, lokalnych firm, działających na ubogim rynku są wątłe, a ich przetrwanie niepewne. Konieczne jest przyciągniecie do miasta dużych przedsiębiorstw produkcyjnych generujących miejsca pracy. Stąd konieczność rekultywacji terenów zanieczyszczonych i ich uzbrojenie celem podniesienia jakości oferty inwestycyjnej miasta.
Opis charakteru zabudowy obszaru rewitalizacji
Śródmieście – Dzielnicę cechują kontrasty przestrzenne – cenne zabytki sąsiadują tu z zaniedbanymi kwartałami. Charakterystyczny dla Śródmieścia jest najwyższy ze wszystkich podobszarów udział budynków komunalnych – sześć na dziesięć budynków należy do gminy. Wiele budynków jest w złym stanie, ponieważ niewystarczająca akcja remontowa jest typowym problemem zasobu komunalnego. Ponadto obszar Śródmieścia jest dobrze uzbrojony w sieci mediów w tym wodociągowo-kanalizacyjną, elektroenergetyczną, ciepłowniczą, gazową i teleinformatyczną.
Rozbark – Przed II wojną Rozbark był elegancką, mieszczańską dzielnicą o charakterze przemysłowym, handlowym i usługowym. Po 1945 r. zaczął tracić swój charakter. Obecnie dzieli się na kilka odrębnych osiedli. Na północnym zachodzie dzielnica stanowi przedłużenie Śródmieścia, panuje tu gęsta zabudowa składająca się z poniemieckich kamienic. W części dzielnicy wciąż da się zauważyć funkcjonujące zabudowania typowe dla obszarów wiejskich (stodoły, stajnie), stanowią one zazwyczaj zabudowania zlokalizowane w części oficynowej.
Bobrek – W dzielnicy widocznie zarysowany został podział na charakter i rodzaj zabudowy; i tak w części południowej dzielnicy Bobrek zlokalizowana jest zabudowa jednorodzinna powstała w okresie powojennym, zaś w części północnej dzielnicy znajdują się zabudowania z początku XX wieku, tzw. familoki. Charakterystyczna dla obszaru dzielnicy jest powtarzalność zabudowy i przestrzeni miejskich widoczna szczególnie na obszarze „Nowej Kolonii Robotniczej”, wpisanej do rejestru zabytków.
Śródmieście Północ – Obszar ten nierozerwalnie związany jest ze ścisłym centrum miasta zarówno komunikacyjnie, jak i przestrzennie. W części północnej tego podobszaru znajduje się kilkanaście budynków jednorodzinnych o konstrukcji drewnianej typu ,,fińskiego’’ powstałych w okresie powojennym. Przestrzenie publiczne charakterystyczne dla tego obszaru to place, m.in. plac Słowiański i plac Akademicki.
Główne działania rewitalizacyjne
Zgodnie z informacją przedstawioną w Sprawozdaniu z realizacji Gminnego Programu Rewitalizacji. Bytom 2020+ (GPR), na koniec 2019 r. ponad połowa ze 126 przedsięwzięć rewitalizacyjnych określonych w GPR jako podstawowe była w trakcie realizacji lub też została pomyślnie wdrożona. Dodatkowo, na przełomie maja i czerwca 2019 r., w ramach prowadzonej aktualizacji programu, zidentyfikowano kolejnych 17 przedsięwzięć (w tym 4 partnerskie) do realizacji w ramach bytomskiej Osi – przez wspólnoty mieszkaniowe, przedsiębiorstwa, parafie, stowarzyszenia oraz Miasto Bytom. Projekty, o łącznej wartości dofinansowania unijnego na poziomie ponad 80 mln zł, realizowane będą do ok. 2023 r. przez ok. 40 wspólnot mieszkaniowych, miasto Bytom, przedsiębiorstwa, parafie i organizacje pozarządowe. Ich efektem będzie m.in. remont kilkudziesięciu budynków mieszkalnych oraz zagospodarowanie kilkunastu hektarów przestrzeni publicznych. Do realizowanych inwestycji zaliczyć można również rewitalizację zabytkowego osiedla robotniczego Kolonia Zgorzelec. Do 14 remontowanych budynków, dołączy kolejnych 10 dzięki dofinansowaniu II etapu projektu realizowanego przez wspólnoty mieszkaniowe zarządzane przez ZBM-TBS Sp. z o.o. Łączny koszt tego przedsięwzięcia to 5,6 mln zł. Wpisane do rejestru zabytków osiedle położone jest między Szombierkami i Łagiewnikami. Obejmuje 34 budynki mieszkalne, tzw. familoki, dwu i czterorodzinne, z których część jest obecnie niezamieszkała. Na nowe mieszkania zaadaptowano budynek przy ul. Józefczaka 14. W czterokondygnacyjnej kamienicy powstało jedno mieszkanie chronione i dwa pięciopokojowe mieszkania treningowe ze wspólną kuchnią i łazienką. Do lokali na wyższych piętrach można się dostać windą. Efekt prac robi wrażenie, bo kamienica została przebudowana i gruntownie wyremontowana. Odnowiono elewację, wewnątrz wymieniono wszystkie instalacje, a budynek wyposażony został w ogrzewanie podłogowe zasilane przez nowoczesne pompy ciepła.
Z kolei na ul. Dworcowej, Zaułku i w Rynku nowy projekt przewiduje nie tylko przebudowę na ul. Dworcowej (wymianę nawierzchni z kostki i płyt granitowych, nasadzenie roślinności w donicach, małą architekturę), ale i przebudowę kanalizacji deszczowej, instalacji elektrycznych, teletechnicznej, sieci gazowej oraz remont kamienic na ul. Dworcowej i Jagiellońskiej, otoczenia Rynku i ulicy Zaułek. W tej mającej zachowany średniowieczny kształt ulicy, zaplanowano przebudowę nawierzchni, odwodnienie, oświetlenie z monitoringiem, a także zagospodarowanie podwórek i małą architekturę, zaś przy Rynku przebudowę nieużytkowanego budynku przy Rycerskiej 1 z przeznaczeniem na obiekt usługowo-handlowy oraz budynku przy ul. Szymanowskiego 2, czyli dawnego kina „Gloria”.
Ustanowienie i narzędzia SSR
• Data ustanowienia SSR: 2018 r.
• Obszar obowiązywania SSR: podobszary wyznaczone uchwałą nr LX/797/18 Rady Miejskiej w Bytomiu z dnia 26 lutego 2018 r.: nr 8 Bobrek, nr 10 Śródmieście, nr 12 Rozbark, nr 13 Śródmieście Północ http://dzienniki.slask.eu/WDU_S/2018/1372/oryginal/akt.pdf
• Narzędzia wskazane w SSR: brak dotacji na roboty budowlane polegające na remoncie lub przebudowie oraz na prace konserwatorskie i restauratorskie w odniesieniu do nieruchomości niewpisanych do rejestru zabytków dla właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości położonych na obszarze SSR
• Link do uchwały w sprawie SSR: http://bytomodnowa.pl/uploads/files/dokumenty/uchwala%20SSR%20Dz%20U%20poz%201372.pdf
• Link do publikacji promującej SSR opracowanej przez miasto: http://bytomodnowa.pl/specjalna-strefa-rewitalizacji